آشنایی با برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی

(MSDS) Material Safety Data Sheet

برگه اطلاعات ایمنی مواد شیمیایی که به اختصار MSDS (Material Safety Data Sheet) نامیده میشود، یک سند جامع و راهنمای کامل برای مواد شیمیایی است که اطلاعات مهمی درباره ماهیت ماده، خطرات بالقوه، و نحوه استفاده و نگهداری ایمن آن ارائه میدهد. این برگه به کاربران کمک میکند تا از خطرات ناشی از استفاده، جابجایی و انبارش نادرست مواد شیمیایی جلوگیری کنند و در مواقع اورژانسی به درستی واکنش نشان دهند.

برگه MSDS

محتوای معمول یک برگه MSDS شامل موارد زیر است:

• اطلاعات کلی محصول مانند نام ماده، نام تولیدکننده، فرمول شیمیایی و اطلاعات تماس تولیدکننده
• شناسایی خطرات بالقوه مانند خورندگی، سوزانندگی، سمیت و آلودگی
• ترکیبات تشکیل دهنده ماده و اجزای خطرناک آن
• کمکهای اولیه و اقدامات اضطراری در مواجهه با ماده
• اطلاعات مربوط به خطرات آتشسوزی، انفجار و نحوه اطفای آن
• مشخصات فیزیکی و شیمیایی ماده
• واکنشپذیری و پایداری ماده
• روشهای صحیح حمل، نگهداری و دفع ماده
• اقدامات حفاظتی در هنگام کار و کنترل های بهداشتی
• اطلاعات سمشناسی و زیست محیطی
• اطلاعات قانونی و مقررات مربوط به ماده

بخش‌های برگه MSDS

این برگه ها معمولاً در 16 بخش تدوین میشوند اما بسته به قوانین هر کشور و نوع ماده شیمیایی ممکن است بخشها کمتر یا بیشتر باشند. وجود این برگه ها به

• کارگران
• پژوهشگران
• پرسنل آزمایشگاه

و هر کسی که با مواد شیمیایی کار میکند، کمک میکند تا با آگاهی از خصوصیات و خطرات هر ماده، از بروز حوادث و آسیب های احتمالی جلوگیری کنند و در صورت بروز مشکل، اقدامات مناسب را انجام دهند.

دلایل استفاده از برگه یا دفترچه MSDS

به طور کلی MSDS مانند یک دفترچه راهنما برای استفاده ایمن از مواد شیمیایی است که به صورت قانونی در کنار مواد عرضه شده و باید قبل از مصرف یا استفاده مطالعه شود.

MSDS باید در صورت هرگونه تغییر در ترکیبات مواد، فرمولاسیون، یا کشف خطرات جدید به روزرسانی شود. شرکتها مسئولیت دارند تغییرات را اعمال و نسخه به روزرسانی شده را ارائه کنند.

برای بازارهای بین المللی، MSDSها معمولاً باید به زبانهای مختلف ترجمه شوند و منطبق بر قوانین کشور مقصد باشند. این تفاوت های قانونی و زبانی باعث میشود شرکت ها نیازمند به روزرسانی منظم و تطبیق اسناد با مقررات مختلف باشند.

استانداردهای اروپایی مانند ADR مقررات خاصی برای اطلاعات ایمنی و حمل و نقل ایمن مواد شیمیایی دارند که خود نیز مستلزم به روزرسانی و انطباق مداوم هستند.

رعایت این قوانین و انجام به روزرسانی به موقع به کاهش خطرات ناشی از استفاده مواد شیمیایی و افزایش ایمنی کارکنان و محیط زیست کمک میکند.

بنابراین، هر کشور یا منطقه استانداردها و قوانین خاص خود را برای زمانبندی و شرایط به روزرسانی MSDS دارد که معمولاً حول دوره سه ساله و به محض دستیابی به دادههای جدید و مهم تنظیم میشود و شرکتها موظف به رعایت آنها هستند. این الزامات به حفظ دقت و جامعیت اطلاعات ایمنی در MSDSها میانجامد.

فایده MSDS چیست؟

وجود برگه اطلاعات ایمنی در کنار ماده مورد نظر، اطلاعاتی در اختیار مصرف کننده قرار می دهد که مصرف کننده با آگاهی از ماهیت آتی ماده مزبور، قادر خواهد بود از خطرات و ضایعات ناشی از استفاده، جابجایی و انبارش نادرست آن در امان باشد. بدین ترتیب که اطلاعات مندرج در MSDS هر ماده ای بیانگر این است که نحوه صحیح استفاده از آن باید چگونه باشد، در چه درجه حرارت و چه نوع محیطی باید نگهداری شود، در انبارش و جابجایی آن چه نکات ایمنی باید رعایت شود و در صورت بروز خطر نحوه مقابله با عوارض آن ماده چگونه خواهد بود.

چه اطلاعاتی از طریق MSDS ارائه می شود؟

قوانین ایمنی و بهداشت در هر کشور و صنعتی متفاوت می باشد و بر حسب آن ممکن است MSDS های متفاوتی مشاهده کنیم.

• اطلاعات کلی محصول

نام محصول، نام تولید کننده آن، کد محصول، فرمول شیمیایی ماده، اطلاعات تماس تولید کننده و شماره و آدرس اورژانسی.

• شناسایی خطرات

در این قسمت خطراتی که هنگام استفاده از محصول ممکن است شما را تهدید کند یا مواردی که مصرف کننده باید قبل از مصرف به آن توجه داشته باشد و رعایت کند (معمولا بر روی برچسب محصول درج می شود) ذکر می شود.
عمده خطرات ماده که ممکن است شامل خورندگی، سوزانندگی، آلوده کنندگی، سمیت و… باشد.

• ترکیب محصول (اجزای خطرناک محصول)

در این بخش اجزای تشکیل دهنده محصول خصوصاً اگر ماده خطرناکی در ترکیب محصول باشد با ذکر درصد و بقیه اطلاعات لازم ذکر می شود.

• کمک های اولیه

در این قسمت در مورد اقدامات درمانی اولیه در صورت بروز مشکل بر حسب مورد توضیحات کوتاهی داده شده است.
شامل مخاطرات موادی است که در هنگام تماس فرد را از نظر بیماری زایی تحدید می نماید.
الف) تماس پوستی
ب) تماس تنفسی
ج) تماس گوارشی

• اطلاعات مربوط به خطرات آتش سوزی یا انفجار محصول و اطفاء آن

در این بخش اطلاعاتی در مورد مقابله با آتش سوزی یا انفجار در محل نگهداری یا مصرف محصول داده شده است.
پس از مشخص شدن عامل بالقوه آتش زایی باید روشهای اطفاء آن نیز لحاظ شود. در مشخص کردن روش اطفاء حریق به کار بردن وسیله اطفاء مناسب بسیار اهمیت دارد. وسیله حفاظت فردی مناسب نیز باید برای آتش نشانان تعریف شود.

• اطلاعات واکنش پذیری (در صورت انتشار در محیط)

در صورتی که ماده ناخواسته در محیط منتشر شود اطلاعات لازم برای برخورد با آن و خطرات ممکن و اینکه توسط چه ماده ای خنثی گردد، در اختیار ما می گذارد.

• روش حمل و انبار کردن

نحوه نگهداری مواد بسیار اهمیت دارد زیرا بعضی از مواد چنانچه در فاصله مشخصی از همدیگر قرار داده نشوند می توانند از طریق واکنش های شیمیایی تولید حریق، انفجار، خورندگی، سوزانندگی و… نمایند.

• اطلاعات حفاظتی هنگام کار و تماس با ماده

در این بخش مواردی که هنگام کار و تماس با ماده توسط کاربر باید رعایت شود ذکر شده است.

– کنترل های فردی (استفاده از لوازم حفاظت فردی)
– کنترل های بهداشتی
– کنترل های زیست محیطی

• خواص فیزیکی و شیمیایی

این قسمت شاید بعد از بررسی نام و کد محصول و تاریخ انتشار مدرک، مهم ترین بخش مربوط به فروشنده کالا باشد. زیرا معمولا مشتریان با شرایط ایمنی و نگهداری کالاهایی که مورد مصرف همیشگی آنهاست آشنا هستند به جز در موارد خاص و سوالات آن ها در مورد اعداد مربوط به دمای نگهداری، فشار و … است که برای هر ماده متفاوت و مختص آن ماده است.

الف ) فیزیکی: شکل ظاهری (جامد ، مایع، گاز )، رنگ، بو …
ب) شیمیایی: نقطه جوش – نقطه ذوب، خواص انفجاری، فشار بخار، دانسیته، چگالی ویژه، دمای احتراق، قابلیت انحلال، PH و

Boiling Temperature

دمای جوش ماده – که در اینجا برای مثال برای فشار 1013 پاسکال دمای بالاتر از 35 درجه سانتیگراد ذکر شده است.

Flash Point

نقطه انفجار – دمایی است که محصول می تواند بدون تغییر در خاصیت فیزیکی و شیمیایی در محیط دوام آورد. اگر دما بالاتر از این باشد امکان انفجار یا تغییر در خواص ماده وجود دارد. معمولاً این دما با دمای دیگ های ترکیب و آماده سازی محصول چک می شود. در برخی موارد شرایط و محیط نگهداری ممکن است متفاوت باشد و برخی خریداران شرایط خاصی را تقاضا دارند و این مورد چک می شود.

Vapor Pressure

فشار بخار – در دمای خاصی فشار بخار ماده ارائه می شود. این عدد برای چک کردن با فشار محیط نگهداری و فشاری که در هنگام آماده سازی ترکیب در دیگ ها وجود دارد ارائه می شود. معمولاً در رنج مورد نیاز مصرف کننده و به صورت استاندارد ارائه می شود.

Density

چگالی، دانسیته یا وزن مخصوص ماده – که ممکن است در مواردی برای چک کردن همخوانی این ماده با مواد دیگر موجود در ترکیب مورد سوال باشد.

همچنین اطلاعاتی راجع به شکل ظاهری ماده، رنگ و بو، فاز پایدار در دمای محیط (جامد، مایع، گاز) و ..در این بخش ذکر می شود.

• پایداری و واکنش پذیری

در این قسمت پایداری یا ناپایداری شیمیایی محصول در شرایط مختلف و همین طور میزان و شرایط واکنش پذیری ماده با دیگر مواد حاضر در محیط یا بدن انسان ذکر شده است که در مواردی ممکن است خطرناک باشد و اصول ایمنی هنگام استفاده باید رعایت شوند.

از نظر انتشار و پخش شدن ماده در محیط مورد اهمیت قرار دارد.

• گازها به صورت نشت کردن و اسپری شدن در محیط انتشار می یابند.
• جامدات به صورت ذرات معلق در محیط انتشار می یابند.
• مایعات از طریق نشت کردن، بخار شدن در محیط انتشار می یابند.

واکنش گرما زا:

در اثر تماس با مواد دیگر یا فعل و انفعالات داخلی خود به خود تولید حرارت نموده که چنانچه حرارت از حد تعریف شده اشتعال زایی فراتر رود تولید حریق یا انفجار می نماید.

ب) واکنش گرماگیر:

ماده با جذب حرارت از منبع خارجی تولید حریق یا انفجار می نماید.

واکنش : 1- تجزیه 2- ترکیب

• شریط اجتناب: فعالیت های که باید از آنها دوری جست مثل (دور نگه داشتن تینر از حرارت(
• مواردی که باید از آن پرهیز کرد: ناسازگاری ماده با مواد یا شرایط خاص می تواند تولید خطر نماید.
• خطرات تجزیه محصول: ماده به چه موادی قابل تجزیه می باشد.

الف) خطرات شیمیایی
ب) خطرات حریق
ج) خطرات پرتوزایی

• اطلاعات سم شناسی

اثرات بهداشتی و سمی ماده یا محصول در این قسمت ذکر شده است و در مواردی ذکر می شود که ماده سمی و خطرناک بوده و نیاز به رعایت موارد خاصی باشد. شماره ثبت اثرات سمی ماده شیمیایی برای دسترسی سریع به اطلاعات بیشتر در مورد اثرات سمی آن ماده شیمیایی در این قسمت قرار می گیرد.

الف) شدت سمی بودن * سمیت حاد * سمیت مزمن

ب) اثرات سم

نکته: LD50 دوز کشنده 50 درصد) LC50 (غلظت کشنده 50 درصد(

تجزیه حرارتی:

الف) خطرات شیمیایی
ب) خطرات حریق
ج) خطرات پرتوزایی

• اطلاعات زیست محیطی

در این بخش اثراتی که ممکن است ماده بر طبیعت و محیط زیست داشته باشد به تفکیک ذکر شده است. در صورت انتشار در محیط با چه ماده ای خنثی می شود و راه خنثی کردن ماده و نحوه برخورد با پیامدهای زیست محیطی و فردی آن چیست.

• ملاحظات مربوط به دفع ماده (به عنوان زباله)

در این بخش نکات مربوط به دفع ماده در طبیعت با محیط کار به عنوان زباله ذکر شده است و همچنین اثراتی که ممکن است روی محیط زیست داشته باشد. برای مثال این اسانس نباید در آب ریخته شود.

• اطلاعات مربوط به حمل و نقل

در این بخش اطلاعات مربوط به حمل ماده و بسته بندی، همچنین مواردی که در ایمنی حمل باید رعایت شود یا اثرات زیست محیطی در صورت حمل نادرست و … ذکر شده است. کد مربوط به حمل و نقل ماده شیمیایی برای دسترسی سریع به اطلاعات مربوط به ایمنی حمل و نقل آن ماده شیمیایی نیز در این قسمت قرار می گیرد.

الف) جاده ای (کامیون، وانت، اتومبیل شخصی و…(…
ب) هوایی (هواپیما، بالن(…
ج) دریایی (کشتی، قایق و…(
د) راه آهن (قطار، و…(…

• اطلاعات قانونی

پیشنهادات برای برخورد ایمن با ماده
محدودیت های استفاده و کاربرد ماده

الف) محدودیت های زیست محیطی
ب) محدودیت های فردی

• ملاحظات

در این قسمت نیز اطلاعات اضافی و تکمیلی ذکر می شود که توصیه می شود مصرف کننده مطالعه نماید.